FARABI ORCHESTRA ...The radio symphonic orchesrta of Iran. was founded in 1963 by Morteza hannaneh.

اركستر فارابي :تأسيس 1341 تهران توسط " مرتضي حنّانه"
Farabi" radio symphonic orchestra of Iran. 1963/ Morteza Hannaneh"

Research:Amir Ali Hannaneh

نوشته امير علي حنّانه مهرماه 1387

موسيقي ملّي ايران است ، ديگر فكر نمي‌كنم امروز نيازي به تشريح بيوگرافي او براي مردم و علاقه مندان به موسيقي ملي ايران باشد . چون همه مي‌دانند كه او پس از اتمام تحصيلات در هنرستان عالي موسيقي به مدّت زيادي با پرويز محمود (Parviz mahmood) آهنگساز معروف كار مي‌كرد و با كمك او پايۀ اركستر سمفونيك تهران (Tehran Symphonic Orchestra) را ريخت و پس از عزيمت پرويز محمود و روبيك گريگوريان به آمريكا مرتضي حنّانه به مدت دو سال سرپرست هنري اركستر هنري تهران را به عهده گرفت از اواخر 1329 تا اواسط پاييز 1332 .
در اواخر سال 1332 او به ايتاليا رفت و مدت 8 سال به كار و تحقيق پرداخت و با توشه علمي قابل توجهي به تهران بازگشت مرتضي حنّانه بار ديگر در تاريخ موسيقي كشورمان موفق شد كه با همت همكاران خود زنده ياد" فريدون ناصري" و كسروي و خانم شهنيا اركستر سمفونيك ديگري به نام اركستر فارابي را در راديو ايران تأسيس کند. در تيرماه 1344 مرتضي حنّانه از طرف سازمان فرهنگي يونسكو (Unesco) براي شركت در كنگرۀ آهنگسازان معاصر جهان، به پاريس دعوت شد اين اولين باري بود كه از ايران براي شركت در چنين كنگره اي دعوت به عمل آمده بود!
مي دانيد كه هر سال در ماه ژوئن آهنگسازان معاصر جهان از طرف يونسكو به پاريس دعوت مي‌شدند و در اين كنگره هر كشوري آثار ضبط شده آهنگسازان معاصرش را معرفي مي‌كرد و اين آثار پس از پخش، از طرف هيئت داوران مورد قضاوت قرار مي گرفت در ميان همه اين آثار تعداد ده اثر از اين آهنگسازان انتخاب مي‌شد . اثر هنري نفر اول در راديو تلويزيون پاريس در حضور مردم اجراي زنده مي‌شد و از راديو نيز پخش مي گرديد. آثار9 نفر آهنگسازان بعدي به علاوه اثر نفر اول از فرستنده هاي مختلف دنيا پخش مي گرديد و با اين عمل موسيقي ملل مختلف جهان را به هم معرفي ميكردند. و هر كشور با موسيقي كشور ديگر، به راحتي آشنا مي‌شد براي اوّلين بار مرتضي حنّانه از ايران در اين كنگره شرکت یافت.این در حالي بود كه از كشورهاي آسيايي و آفريقايي به جز تركيه و ژاپن(Turkey) a (Japan) هيچ كشور ديگري در اين كنگره شركت نيافتند.جالب توجه است كه آلمان شرقي (D.D.R) هم پس از سه سال كشمكش براي اوّلين بار در اين كنگره حضور پيدا كرد و موسيقي معاصر خود را عرضه كرد.چون تا آن روز هيچ يك از كشورهاي رو به توسعه مانند تركيه كه تا حد زيادي در موسيقي پيشرفت كرده بود، موفق به شركت در اين كنگره نشده بودند موضوع دعوت از ايران باعث تعجب و اعتراض سايرين گرديد اما رئيس كنگره خاطر نشان ساخت كه ايران در شمار ممالك مترقي است و موسيقي آن هم پا به پاي اروپا پيشرفت كرده است.حنانّه مي‌گويد: موسيقي مدرن امروز جهان از اصواتي تشكيل شده است كه در آن حتي صداي حيوان چهارپا نيز شنيده مي‌شود.دنياي غرب با عطش عجيبي به دنبال صداهاي جديد مي‌گردد و مي كوشد كه موسيقي را از حالت كهنگي و سانتيمنتاليزم Sentimentalisme بيرون آورد. براي همين بود که هر ملتي اگر اثري را ارائه مي داد، كه در آن احساسات و موسيقي با هم آميخته شده بودند.مورد تمسخر قرار مي گرفت و اميد موفقيت خود را به كلي از دست مي داد .
مرتضي حنّانه مي نويسد: در مرحلۀ‌ اول اين موضوع باعث ترس و وحشت من شد و من كه شاهد ترقي موسيقي مدرن بودم نوار ايران را پس گرفتم واز ارائه دادن آن منصرف گرديدم ولي وقتي كارهاي روس ها و چند ملّت ديگر را كه هنوز قالب موسيقي سازي (instrumental) را داشتند شنيدم ،ترديدم از ميان رفت و بار ديگر تصميم گرفتم موسيقي ضبط شده از طرف ايران را در كنگره ارائه بدهم . اين موسيقي اثر خود حنّانه به نام" روياي يك شيطان كوچك" از ارواتوريو Oratorio بود و از صداي حسين سرشار در آن استفاده شده بود . اين اثر مورد توجه فراوان قرار گرفت و داوران همه به اتفاق گفتند: موسيقي ايران تغيير قابل توجهي داشته است و رئيس كنگره در اين باره گفت:اميدواريم كه در سالهاي آينده ايران بتواند كارهاي مدرن تر و جالب تر و بخصوص از صداهاي جديد كشورش استفاده كند و نتيجه داوري اين شد كه ملل مختلف كه از رأي گيري چندان راضي نبودند براي خريد نوار از راديو ايران بر يكديگر سبقت گرفتند و ما در حدود 21 خريدار از 21 كشور جهان پيدا كرديم كه اين نوارها از راديوي كشورشان پخش شد و تبديل به صفحه نيز گرديد يعني موسيقي مدرن ايران در 21 كشور جهان معرفي شد.پس از پيروزي ايران در اين كنگره برندگان به ترتيب عبارت بودند از : لهستان – انگلستان – چك و اسلواكي – مجارستان – سوئد – اتريش – يوگسلاوي و فرانسه و بدين ترتيب معلوم شد كه ايتاليا با 700 سال سابقه و آلمان با آن قدرت عظيم نتوانستند در اين كنگره برنده شوند و حتي هيئت داوران به موسيقي مدرن اتحاد شوروي (روسيه) با آن همه عظمت، خنديدند و آن‌ها را عقب مانده خواندند و باز هم در چنين اجتماعي شركت ايران بسيار جالب توجه بود. من اميدوارم كه سال آينده با كارهاي جديدي كه با زمان تطابق داشته باشد بتوانيم در اين كنگره شركت كنيم من از همگي آهنگسازان دعوت لازم را براي ارائه پارتيتورهاي خود به شوراي علمي راديو به عمل آورده ام .
***
اركستر فارابي از سال 41 فعاليت خود را آغاز نمود و علاقه مندان به موسيقي علمي ايران براي اولين بار موسيقي هاي جديدي را از راديو شنيدند كه با آنچه كه قبلاً شنيده بودند، اختلاف فاحشي داشت . موسيقي ايراني جان تازه اي گرفته بود و انتظار مي رفت كه اين راه با علاقه و اشتياقي وافر ادامه يابد دراين مدت اركستر فارابي آثار خيلي درخشاني را اجرا كرد. متأسفانه به ناگهان اين اركستر پس از 10 سال دست از فعاليت برداشت.حال قبل از بررسي علت استعفاي حنّانه به كارهاي اين اركستر و عواملي كه به تعطيلي اركستر انجامید مي پردازم. فريدون ناصري در اين مورد مي‌گويد: يكي از بهانه ها كه براي جلوگيري از ادامه كار اركستر مي تراشيدند سند سازي و دادن گزارشهاي خلاف واقع درباره هزينه اين اركستر بود البته بايد بدانيد كه اين هزينه ها را 4 برابر گزارش مي دادند مرتضي حنّانه مي‌گويد: من ثابت مي‌كنم كه نوار اركستر فارابي از همه اركسترهاي ديگر ارزانتر تمام مي‌شد. چون عموماً اعضاي اركستر> جوان بودند< و براي 4 ساعت فقط 15 تومان مي گرفتند حال آنكه مسن تر ها رقمي نزديك به 200 تومان دريافت مي‌كردند .چون آرم برنامه ها را با تار نمي توان اجرا كرد همه تقاضاها به اركستر فارابي داده مي‌شد. ناصري مي‌گويد اين تنها اركستري بود كه همواره توانست از آبروي موسيقي كشور دفاع كند به جز نوار سازهاي سولو(solo) تنها نواري كه به خارج رفت و مورد قبول قرار گرفت و حتي در تريبون بين المللي آهنگسازان در پاريس برنده شد نوار همين اركستر بود كه اغلب راديوهاي جهان آن را پخش كردند.خوب آيا با استعفاي حنّانه و كنار رفتن ساير آقايان مشكل موسيقي ملي ايران حل مي‌شود؟آيا كنار كشيدن و رها كردن كار درستي است؟ هر كس نظري داشت ولي نهايتاً خود حنّانه مي‌گويد : با اين كه همكاران عزيز از استعفاي من ناراحت هستند و درصدد اين برآمدند كه من از سرپرستی هنري اركستر استعفا ندهم و به قول ايشان موسيقي ملي ايران را كاملاً در اختيار بي هنران نياندازيم ولي نيروي انسان براي مقابله با ناملايمي ها نيز حد و مرزي دارد مخصوصاً در امور هنرياگر انسان هر روز با كار شكني، دورويي واخلال روبرو شود قادر به ارایه كار ارزنده اي نخواهد بود. من در اين مدت ثابت كردم كه به اين مردم خدمت كردیم . به عنوان مثال يكي از نوارهاي اركستر فارابي و يكي ديگر از نوارهاي اركسترهاي ديگر راديو را در كنار هم بگذاريد و خودتان مقايسه كنيد.حال ديگر جوانان تحصيلكرده بايد در اين راه تلاش كنند.ما در مقابل خدمت، انتظاراتي هم داريم كه از حداقل تجاوز نمي‌كند. من اگر مطربي بلد بودم و آن راه را مي رفتم، شايد زندگيم بهتر از امروز تأمين مي‌شد اميدوارم كه با استعفاي من در چنين موقعيتي موافقت شود چون گمان مي‌كنم هر ايراني اصيل گرسنه ، سرافراز زيستن را به سيري و سرافكندگي ترجيج مي‌دهد. مي بينيد كه مرتضي حنّانه با تشكيل اركسترهاي راديو بر مبناي موسيقي علمي و پيشبرد موسيقي ملي ايران به صورت جهاني و ايجاد اركستر سمفونيك راديو ايران به نام اركستر فارابي و اجرا و ضبط آثار آهنگسازان ارزنده كشورمان و همچنين هدايت موسيقي به سمت پلی فونيك< موفقيت جهاني را در سال 1966 در پاريس به دست آورد و پس از آن كار اصلي او آه محض روي مدهاي موسيقي ايران و تحقيقات گسترده در اين زمينه و تكامل آثارش و نهايتاً نوشتن "موسيقي فيلم "كه آن را هنر نمي دانست براي ارتزاق در سالهاي آتي بود. او زبان و سبك نوين شخصي خود را يافت كه در آثارش به وضوح شنيده مي‌شود.

تهران مهر 1387 امير علي حنّانه